جانفرانکو آنجلوچی و سعید عقیقی از «دلقک‌ها» می‌گویند
هنروتجربه: در چهارمین هفته فیلم اروپایی قرار بود کارگاهی با حضور جانفرانکو آنجلوچی؛ فیلمساز و منتقد سینمایی و سعید عقیقی؛ فیلمنامه نویس و منتقد به بهانه نمایش فیلم «دلقک‌ها» برگزار شود که به دلایل فنی میسر نشد. این دو منتقد اما در ویدئوهایی جداگانه نقطه نظرات خود را در ارتباط با سینمای فلینی و فیلم«دلقک‌ها» عنوان کرده‌اند که بخش‌هایی از صحبت‌های آن‌ها را در ادامه می‌خوانید.
علاقه‌مندان به تماشای کامل این دو ویدئو می‌توانند به صفحه اینستاگرام موسسه هنروتجربه به نشانی @honarotajrobe مراجعه کنند.
«دلقک‌ها» در پس تحقیقی ژورنالیستی پنهان شده است
جان فرانکو آنجلوچی در بخشی از این ویدئو در مورد فدریکو فلینی و سینمای او توضیح داد:« فدریکو فلینی فیلم «دلقک‌ها» را به طور کامل به سیرک اختصاص داده است چراکه متوجه شده بود شاید رسالتش در سیرک نهفته و در این شکل از نمایش جهانی که به صورت قراردادهای قدیمی‌ترین فرم نمایش در دنیا تلقی می‌شود و شاید ریشه‌های استعدادش که بعدها در بزرگی به بار نشسته است، در آن پنهان شده باشد».
او افزود: «فلینی در حقیقت در این فیلم خودش را روایت می‌کند. این فیلم در پس یک تحقیق ژورنالیستی پنهان شده و سعی دارد از طریق سفر به پاریس که سنت چندساله سیرک در آن وجود داشت و ساختمان‌های سیرک ساخته شده از آجر دارد، مصاحبه با بزرگ‌ترین مورخ سیرک جهان به نام تریستان رمی که به او می‌گوید بزرگ‌ترین سیرک‌های دنیا کجا بوده اند که گروه دلقک‌ها را خلق کرده اند و خلاصه از طریق بازسازی تاریخ سیرک بفهمد چرا واقعا سیرک تا این اندازه برایش مهم است و این باعث شده است فیلم «دلقک‌ها» در یک تحقیق روزنامه نگارانه مخفی شود تا بتواند از راز و رمز یک سیرک سردربیاورد».
آنجلوچی در ادامه بیان کرد: «قصه فیلم «دلقک‌ها» با یک پسربچه آغاز می‌شود که صبح از جایش بلند می‌شود و کرکره را بالا می‌کشد و می‌بیند صبح شده و روبه‌روی خانه شان بساط سیرک به پا کرده‌اند. با دیدن چادر بزرگ و سیاه سیرک که به آن شاپتو می‌گویند اما پسر بچه نمی داند آن چیست؟ آنقدر کنجکاو می‌شود که با همان لباس خواب با عجله به خیابان می‌رود. آرام آرام نزدیک چادر می‌شود و در ورودی چادر را کنار می زند. وارد آن می‌شود و یک باره خود را زیر سقف این چادر عظیم می‌بیند؛ زیر شکم بزرگی که به اصطلاح خودش نفس می‌کشد. او نمی‌داند این چادر برای چیست اما می بیند دلقک‌ها گریم کرده‌اند و برای نمایش شب تمرین می‌کنند. از دیدن آن‌ها متعجب می‌شود و شب همراه پدرش به دیدن نمایش آن‌ها می رود.
این فیلمساز ایتالیایی در ادامه افزود: «مایلم تاثیری که تجربه سیرک رفتن بر فلینی در کودکی گذاشته را از زبان خودش برایتان بخوانم به این دلیل که خیلی تاثیرگذار است: سیرک پیربنو خیلی کوچک بود اما به نظر من عظیم می آمد مثل یک سفینه فضایی یا بالون که می‌توانستم با آن سفر کنم. نمایش که شروع شد، شیپورها، نورها، تشویق حضار، ضرب طبل‌ها، لودگی پر سر و صدای دلقک‌ها و ژنده پوشی شان و… در اطراف من که روی زانوی پدرم نشسته بودم مثل بمب منفجر شد. حس گنگی به من می‌گفت که همه اینها منتظر تو بودند. حس می‌کردم من را می‌شناختند».
آنجلوچی با اشاره به ویژگی دلقک ها تاکید کرد:« پرسوناژهای سیرک آن‌هایی که به عنوان الگوهای نخستین از آن یاد می‌کنیم مثل دلقک‌های فیلم به ۲ پرسوناژ تقسیم می‌شوند؛ یکی متکبر و نکته سنج و جدی است و دیگری بی دست و پاست و با دست انداختن و شوخی با اولی می‌خواهد جلوی او در بیاید. از نظر فلینی این ۲ پرسوناژ تجلی شخصیت انسان‌هاست و او این دلقک‌ها را به کل بشریت تعمیم می دهد. همه ما درون‌مان هم دلقک سفید داریم هم دلقک دست و پا چلفتی».
سپس او در ادامه این ویدئو متن دیگری از فلینی در رابطه با توصیف دلقک‌ها خواند.
آنجلوچی در بخش دیگری از صحبت‌هایش اشاره داشت:« فلینی در سال ۱۹۷۳ برای ساخت فیلم «به یاد می آورم» تاندورا اورفتی را برای نقش اصلی انتخاب کرد. اورفتی‌ها از خانواده های بزرگ در ایتالیای قدیم بودند و گاهی سیرک‌هایشان را در خیابان کریتوف کلمپ برپا می‌کردند و فلینی با خانواده‌اش در مراسم بعد از سیرک آخر شب‌ها شرکت می‌کرد و افسانه های سیرک را برای هم تعریف می‌کردند و می‌خندیدند و احتمالا فلینی تردستی ها و فوت کوزه گری که تشنه آن بود را در چنین شب‌هایی می‌دید».
این منتقد سینمایی درمورد صحنه مرگ دلقک ها گفت: «زمانی که فدریکو فلینی از دنیا رفت ما کوره سوزخانه‌اش را در داخل همان تئاتر که خیلی از آثار بزرگش را در آن ساخته بود، برپا کردیم. محیط تئاتر بزرگ بود و ما یک سکو در گوشه‌ای تعبیه کردیم و تابوت را روی آن گذاشتیم. وقتی متصدیان کفن و دفن آمدند ظاهرا یک مشکلی پیش آمده بود شاید پایه‌ها لق شده بود و… تابوت تکان می‌خورد و انگار فدریکو زنده باشد و همه از این اتفاق خندیدند. همان موقع مدیر فیلمبرداری فیلم «دلقک‌ها» در گوشم گفت: میدانی درست در همین گوشه صحنه مرگ «دلقک‌ها» را فیلمبرداری کردیم؟».
آنجلوچی ادمه داد: «اگر فیلم «دلقک‌ها» را دیده باشید صحنه مرگ دلقک که آخرین سکانس قبل از پایان فیلم است یک جور دویدن دیوانه وار همه دلقک‌ها دنبال یک تابوت غیرواقعی است. تابوتی که مدام تکان می‌خورد و چیزی نمانده که بیفتد. مراسم خاکسپاری غیرواقعی و پر از اشک و آه پر از قاه قاه خنده می‌شود و شاید فدریکو فلینی خواسته بود با ما یک خداحافظی دلقکی کند».
فلینی از صادق‌ترین فیلم‌سازان تاریخ سینماست
سعید عقیقی فیلمنامه‌نویس، فیلمساز و منتقد سینمای ایران در ویدیویی که به تحلیل فیلم «دلقک‌ها» پرداخته درمورد این فیلمساز ایتالیایی گفت: «به فدریکو فلینی مدیونم چون در ۱۱ سالگی فیلم «جاده» او را در سینما دیدم و با خودم گفتم باید وارد این حرفه شوم.این خاطره فقط برای من امر نوستالژیک نیست بلکه خاطره‌ای است مرتبط با امروز. آنچه که من دریافت کردم چیزی است که فلینی «دلقک‌ها» را با آن شروع می‌کند یعنی مثل خاطره رویاوار، از کودکی شروع می‌کند که از پنجره سرش را بیرون می‌برد و در یک صحنه فانتزی احساس می‌کند مقابلش یک سیرک در حال برگزاری است، یعنی مقدمات یک سیرک، نمایش و سینما در حال شکل گرفتن است».
عقیقی در ادامه بیان کرد: «سینمای فلینی ترکیبی است از خاطره، واقعیت و فانتزی. اینها را می‌شود در مفهوم اتوبیوگرافیکش با هم ترکیب کرد چنانچه در «دلقک‌ها» این کار را کرده است».
او اظهار داشت:« اگر فیلم «دلقک‌ها» را نگاه کنیم به یک مثلث می‌رسیم. این فیلم که برای تلویزیون ساخته شده است سه مسیر را می‌رود؛ یک مسیری که با همان کودک شروع می‌شود یعنی خاطره‌ای که خود فلینی از کودکی‌اش و دیدن سیرک تعریف می‌کند. دوم مستندی از فلینی درباره سیرک و سرانجام فیلمی درباره سیرک به معنای داستانی کلمه یعنی رویدادی که کارکنان یک سیرک هنگام نمایش به وجود می‌آورند و در طول فیلم گسترده و گسترده‌تر می‌شود و فیلم با آن به پایان می رسد».
این فیلمنامه نویس توضیح داد: «یکی از درونمایه های همیشگی فیلم‌های فلینی بحث سیرک و بحث کودکی است. او می‌گوید سینما شبیه سیرک است و اگر من به واسطه روسلینی و وارد سینما نشده بودم شاید بهترین کار برای من این بود که مدیر سیرک شوم».
عقیقی در ادامه با اشاره سبک فلینی در سینما عنوان کرد: «فلینی در فیلم «دلقک‌ها» هم‌چنان واقع‌گرانه به سبک خودش باقی می‌ماند؛ از طریق مستندی به کارگردانی فدریکو فلینی که درون فیلم «دلقک‌ها» درمورد تاریخچه آن‌ها و شکل نمایش شان در حال ساخت است. فلینی کار خودش را در این فیلم شبیه سیرک نشان داده، به گروهی که فلینی در فیلم با آن‌ها کار می‌کند نگاه کنیم؛ منشی صحنه، دست و پا چلفتی بودن عوامل و… آشکارا در بازی کسانی که مثلا دارند فیلم مستندی در مورد دلقک‌ها می‌سازند این مسئله مشهود است».
سعید عقیقی گفت: «در ادامه این مسیری است که فلینی در دیگر فیلم‌هایش دنبال کرده و به نوعی ماجرای سیرک در آن‌ها هم ادامه دارد، اما فیلم «دلقک‌ها» به تمامی و به طور کامل درمورد سیرک است. ترکیب تراژدی و سیرک همواره در فیلم‌های فلینی وجود داشته و در فیلم‌های اولیه او گاهی جنبه واقع گرایانه پیدا کرده است».
عقیقی توضیح داد: «گاهی فلینی الگوی مدرنیستی دارد مثل فیلم «هشت و نیم» و به تدریج وارد فضایی سوررئالیستی می‌شود مثل آخرین فیلمش به نام «آوای ماه». فیلم های فلینی همانقدر که شیرین هستند، تلخ هستند. کوشش برای چنگ زدن به چیزی در زندگی و پذیرش همان چیزی که وجود دارد. نکته کلیدی در فیلم فلینی این است که با ظاهر شوخ و شنگی که «دلقک‌ها» دارند، همواره فلینی وار باقی می‌ماند. طبیعتا فلینی ترجیح می دهد شخصیتی باشد که مردم را می‌خنداند. این پرسونای فلینی است؛ شخصیتی شوخ و شنگ و به غایت ملی و بین المللی؛ ایده‌هایی که هم در ایتالیا دوستش دارند هم در ایران و هم یک نفر در آمریکا، فرانسه و…».
او افزود: «شخصیت سایه‌ای هم در فیلم‌های فلینی است؛ انسانی روشنفکر، به غایت اندوهگین و در آستانه خودکشی. مرگ و تمایل به مرگ در فیلم‌های فلینی زیاد است».
عقیقی گفت: «فیلم‌های فلینی کوششی هستند برای ایجاد کاتارسیز و تطهیر و پالاش فیلمساز و بینندگانش. فلینی از صادق‌ترین فیلم‌سازان تاریخ سینماست؛ او چنان با پرسش‌های خودش برخورد می‌کند که گویی اینها پرسش‌های بیننده است. برای همین ارتباط دو طرفه برقرار می‌شود؛ ترکیب معصومیت و خشونت در فیلم «جاده» را به یاد بیاورید و دو مرگ در این فیلم که سبب تغییری شاید کوچک و شاید بزرگ در ژان پانو می‌شود».
این فیلمساز در پایان گفت: «فیلم «دلقک‌ها» ساخته فلینی اساسا درمورد حسرت خوردن برای زندگی دلقک‌های قدیمی یا حسرت خوردن به حالشان نیست؛ موضوع به مراتب غم انگیزتر و مهم‌تر از این حرف‌هاست. فیلم درباره اهمیت به پرداختن به هنر اصیل و درباره تاثیرگذاری هنر بر ذهن و زبان و فرهنگ مخاطبانش است».
چهارمین دوره هفته فیلم اروپایی از ۱۷ تا ۲۶ آبان ماه ۹۹ مصادف با ۷ تا ۱۶ نوامبر ۲۰۲۰ برای اولین بار به شکل آنلاین در سایت هاشور برگزار می‌شود.
